THEO BƯỚC CHÂN PHẬT.

Ngược dòng thời gian cách đây trên 2.500 năm, trước bao cảnh nghiệt ngã của cuộc đời, đã thôi thúc thái tử Tất Đạt Đa vượt thành đi tìm chân lý tự cứu cho mình và giúp cho đời. Sau 5 năm tầm sư học đạo, 6 năm khổ hạnh rừng già và 49 ngày trầm tư thiền định dưới cội Bồ đề, ngài đã thể nhập và chứng ngộ chân lý tối thượng. Kể từ đó, bước chân của bậc Đại giác đã du hành khắp lưu vực sông Hằng (Gange): qua các vương quốc Ấn cổ xưa như: Ba-la-nại (Benares), Ma-kiệt-đà (Magadha), Vệ-xá-li (Vesāli), Ca-tỳ-la-vệ (Kapilavatthu), Câu-thi-la (Kusinārā), Xá-vệ (Sāvatthi), Kosala, Cāmpa,v.v… điểm dừng chân cuối cùng trong hành trình du hóa và nhập diệt tại rừng Sala ở Câu-thi-la. Ngài đã thuyết pháp từ các hàng vương giả cho đến thứ dân, bất chấp giai cấp khắc nghiệt của Ấn Độ giáo từ xa xưa. Ngài là bậc Đạo sư đã chỉ dạy cho Tứ chúng đệ tử (Tỳ kheo, Tỳ kheo ni, Ưu-bà-tắc và Ưu-bà-di) lộ trình từ địa vị phàm phu khổ đau hướng đến Niết bàn hạnh phúc.

Ngày nay, đạo Phật không những thịnh hành ở các nước Á Châu, mà còn vượt đại dương truyền bá ngày càng sâu rộng khắp các Châu lục trên toàn cầu. Thành tựu to lớn đó chính là suối nguồn của Chánh pháp đã trôi chảy bất tuyệt trong lòng nhân loại bao đời. Đây được xem như bức thông điệp của tình thương và an bình cho nhân loại.

“Không làm các điều ác,
Thành tựu mọi hạnh lành,
Giữ tâm ý trong sạch”

Giáo lý Phật Đà giúp cho chúng ta hoàn bị cho chính mình một nhân cách thánh thiện, qua các nghĩa cử cao đẹp của mình trong cộng đồng xã hội:
- Thân không làm việc ác: không sát sanh, không trộm cắp, không tà dâm.
- Miệng không nói lời ác: không nói ác khẩu, không nói hai lưỡi, không nói lừa lọc, không nói thêu dệt.
- Ý không nghĩ điều ác:  không tham lam, không sân hận, không si mê.

Không dừng ở tại nơi “Không làm các việc ác”, mà người tu Phật còn tích cực hơn trong việc “Thực hành mọi hạnh lành”. Tuy nhiên, muốn việc làm đúng nghĩa phải luôn chánh niệm, tỉnh giác,... không bị tác động lồng ghép bởi tự ngã quanh co, bóp méo,… đánh tráo bằng sự toan tính, mưu đồ, vụ lợi,... mà phải bằng tấm lòng vô ngã, vô cầu. Để việc hành thiện đúng nghĩa và thành công trọn vẹn cho người Phật tử tại gia cũng như xuất gia, đức Phật đã dạy một cách tường tận trong Kinh Bát nhã về hạnh tu “Lục ba-la-mật” (s:Sāphāramitā); nghĩa là Sáu hạnh tu đến bờ giác ngộ và giải thoát: 

1- Bố thí Ba-la-mật (s:Dānapāramitā): Hiến tặng/ cúng dường cho cá nhân hay tập thể bằng cả tấm lòng thịnh tình của mình. Hiến tặng bằng tiền của gọi là “Tài thí”; hiến tặng bằng sự giúp đỡ ý kiến, dạy dỗ gọi là “Pháp thí”; hiến tặng bằng sự trấn an, vỗ về gọi là “Vô uý thí”. Sự hiến tặng đúng nghĩa phải phát xuất từ tấm lòng từ bi, hiến tặng không phân biệt đối tượng, không vì lời khen, tiếng chê, không mưu đồ trục lợi. Nếu không, việc hành thiện của mình trở nên vô nghĩa. Hiến tặng cho người dưới mình với ý nghĩa thi ân là hành động quá lối, với ý nghĩa người kia phải trả ơn là mưu đồ. Hiến tặng (cúng dường) Phật, Pháp,Tăng với ý nghĩa cầu tài, cầu phúc là vụ lợi. Hiến tặng cho người trên mình mong sự bao dung và che chở là hối lộ. Qui luật nhân quả cho chúng ta một câu trả lời xác đáng: Nhân ác thì quả xấu, nhân lành quả phúc, nhân Vô ngã quả Niết bàn. Làm chùa, cúng Phật,v.v… thì được phước, nhưng tham lam, gian ác thì ác báo. Nhân quả phân minh, không thể lấy công mà đổ đồng lên tội.

Hơn nữa cũng cần lưu ý, giữa “người tặng” và “người nhận” còn có sự đối lưu. Người nhận nhận được một món quà từ người tặng; ngược lại, người tặng cũng nhận được niềm vui (món quà tinh thần) một cách thầm lặng, khi làm được một việc làm đầy ý nghĩa cho bản thân. Như vậy, người cho đồng thời cũng là người nhận. Để thực hiện những đức tính cao đẹp trên cần phải hội đủ các điều kiện như sau:

Từ  tâm đối với tha nhân (Bi).
Luôn luôn hành động sáng suốt (Trí).

Lập trường tôn thờ lý tưởng từ bi và trí tuệ phải vững vàng, bất chấp mọi trở lực khi thực thi hạnh tu này (Dũng). Tóm lại, Bố thí Ba-la-mật là hiến tặng vật chất lẫn tinh thần cho người khác trong cảnh ngộ ngặt nghèo, là đem lại niềm vui và an lạc cho tha nhân. Đây là một trong những chặng đường mà lộ trình lập địa thành Phật của mọi người con Phật chúng ta cần kinh qua.

2- Trì giới Ba-la-mật (s:Śilapāramitā): Mục tiêu giá trị cần phải đạt được của tất cả mọi người con Phật chúng ta là giải thoát tâm linh. Lộ trình đưa đến mục tiêu ấy là Trì giới Ba-la-mật. Nó giúp chúng ta thanh lọc tâm hồn và thân chứng chân lý giải thoát. Giới luật là hàng rào bảo vệ an toàn phẩm hạnh nhân cách, ngăn ngừa điều sai trái, dứt trừ điều xấu xa (phòng phi chỉ ác). Đức Phật dạy: Phật tử tại gia giữ  5 giới; Sa di, Sa di ni giữ 10 giới; Tỳ kheo giữ 250 giới; Tỳ kheo ni giữ  348 giới,v.v...Đó là lẽ sống thánh thiện mà người Phật tử tại gia cho đến xuất gia đều phải giữ gìn cẩn thận, xem đó như con thuyền vượt bể khổ trần gian đầy cuồng lưu dục vọng nhắm bờ an lạc giải thoát.

3- Nhẫn nhục Ba-la-mật (s:Kṣāntipāramitā): Là khả năng chịu đựng mọi sự nhục nhã. Có thể nói sự “Nhẫn nhục” là một đạo lý lập nghiệp cho muôn đời. Một hiệp khách như Hàn Tín phải luồn trôn giữa chợ đông chỉ vị nghiệp lớn chưa thành. Một quốc vương như Câu Tiển đã phải nằm gai nếm mật chỉ vì thù nước chưa trả. Một đương kim thái tử Tất Đạt Đa tương lai sẽ trở thành một vị hoàng đế uy danh, nhưng phải vào rừng sâu sống khổ hạnh chỉ vì tìm cho ra chân lý cứu khổ cho cuộc đời. Còn nhiều bậc hiền triết danh nhân khác,v.v... Những nghĩa cử nhẫn nhục thật vĩ đại!.

Đức nhẫn nhục đã biến một kiếm sĩ cù bơ cù bất như Hàn Tìn, và một ông vua yếu đuối như Câu Tiển trở thành những bậc kiêu hùng. Đức nhẫn nhục đã biến một thái tử Tất Đạt Đa vương giả thành một bậc Chí tôn muôn đời. Tuy vậy, sự nhẫn nhục đó cũng có nhiều cấp độ và ý nghĩa khác nhau. Kẻ nhẫn nhục để rồi rửa hận, người nhẫn nhục để rồi thành danh. Không như vậy, nhẫn nhục trong Phật giáo, không cưu mang sự manh tâm phục thù, không vụ lợi tư kỷ cho cá nhân, mà nó hoàn bị cho người Phật tử có đầy đủ nghị lực đối mặt với mọi sự khó khăn từ vật chất cho đến tinh thần, sống vui vẽ giữa cảnh đời lao lung và khốn đốn để “Phụng đạo giúp đời.”

Sự nhẫn nhục Ba-la-mật là sức chịu đựng đến đỉnh cao độ trước mọi nghịch cảnh thử thách: “Không còn thấy cảnh thử thách, không còn thấy mình bị thử thách, và cùng không còn thấy khó khăn trong việc ra sức chịu đựng thử thách.” ..Nhưng đến lúc bức xúc không còn kềm chế nỗi, họ hành động những điều không thể tưởng tượng nỗi, làm tan nát mọi quan hệ tốt đẹp giữa mọi người mà trước đây họ đã dầy công vun vén (chặt củi ba năm đốt một giờ). Để tỉnh giác mọi người Phật tử, đức Phật dạy: “Chỉ cần một đóm lửa nhỏ sân hận cũng đủ thiêu rụi cả rừng công đức” (Nhất tinh chi hoả năng thiêu vạn nhận công đức chi sơn). Bao nhiêu đó cũng đủ hiểu sự quan trọng của Nhẫn nhục Ba-la-mật đối với mọi người, nhất là đối với người Phật tử trong suốt hành trình hướng tới đích an lạc và giải thoát.

4- Tinh tấn Ba-la-mật (s:Vīryapāramitā): Sự siêng năng, chuyên cần liên tục trong việc ích mình, lợi người. Với hoài bảo trở thành kỷ sư, bác sĩ,... người học trò phải siêng năng sớm hôm đèn sách. Muốn mùa vụ bội thu, bác nông dân phải chuyên cần cày sâu, cuốc bẩm, dãi nắng, dầm mưa, đong đầy nước mắt mồ hôi. Cũng vậy, hành trình về cõi Phật dịu vợi, xa xăm,... người Phật tử phải tấn tu liên tục, không nghỉ ngơi, không thoái bước khi chưa tới đích, mà phải đến đích mới thôi.

Đức tinh tấn biểu hiện qua hình ảnh người se gỗ lấy lửa, chưa có lửa đâu thể dừng tay. Người chèo thuyền chưa tới nơi thì giữa dòng đâu thể gát mái ngơi nghỉ. Người tu Phật: “Công chưa thành, quả chưa mãn” đâu thể lơi lỏng “tỉnh giác chánh niệm”. Mọi lời nói, mọi ý nghĩ, mọi hành động luôn luôn hướng về thanh tịnh, từ bi và trí giác. Tinh tấn quan trọng như vậy, nên đức Phật đã lập đi lập lại trong 37 Phẩm trợ đạo có tới 6 lần. Nó được xem là đầu máy đưa con tàu ước vọng đến đích thành công. Cho dù năng lực và trí tuệ và nghị lực có thừa, nhưng thiếu tinh tấn thì cũng không sao đạt được mục đích thành công.

5- Thiền định Ba-la-mật (s:Dhyānapāramitā): Là sự tập trung sâu lắng, hiểu rõ mọi hiện tượng và bản chất của thân và tâm xuyên qua chánh kiến, chánh tư duy, và chánh niệm, làm cho tất cả các vọng niệm được loại trừ khỏi tâm thức. Lúc đó, hành giả đạt đến trừ khổ, tâm được thanh tịnh, đạt tuệ giải thoát.

 Ngày nay, Thiền học rất có duyên và được các giới trí thức Tây phương đón nhận một cách nồng nhiệt. Nhưng cũng cần lưu ý Thiền có rất nhiều loại: Thế gian thiền, Ngoại đạo thiền, Tổ sư thiền,v.v… Trong đó thế gian thiền và ngoại đạo thiền không phải là Thiền của Phật giáo. Nó không đưa đến “Tâm giải thoát và Tuệ giải thoát” để chấm dứt mọi khổ đau trong cuộc đời.

Thiền của các kiếm sĩ, võ sĩ, các vận động viên thể thao, các nhà dưỡng sinh,v.v... nhằm mục đích duy trì sức khoẻ hoặc đạt đến đỉnh cao của nghệ thuật. Thiền của ngoại đạo nhằm mục đích đạt đến thần thông, chứng “Tứ không, Tứ vô sắc định”. Thiền của tổ sư, thầy trò tâm truyền: “Bất lập văn tự, trực chỉ nhân tâm, kiến tánh thành Phật”. Đặc biệt, Như lai thiền là truyền thống khơi nguồn của Thiền học Phật giáo. Như đức Phật đã từng dạy: “Đây là con đường độc nhất đưa đến thanh tịnh cho chúng sinh, vượt khỏi sầu não, diệt khổ ưu, thành tựu chánh trí, chứng ngộ Niết bàn. Đó là Tứ niệm xứ.” 

Quán thân bất tịnh (Hiện quán về thân): “Khi đi, đứng, nằm, ngồi tôi tuệ tri: tôi đang đi,… đang ngồi; khi ngó tới, ngó lui,…; khi ăn, uống,…; khi thức, ngủ, nói năng, im lặng,… đều biết rõ việc mình đang làm.”

Quán thọ là khổ (Hiện quán về thọ): “Khi cảm giác khổ thọ/ lạc thọ/ bất khổ bất lạc thọ/…; khi những cảm giác này thuộc về vật chất, hay không thuộc về vật chất đều phải tuệ tri như vậy.”

Quán tâm vô thường (Hiện quán về tâm): “Với tâm có tham, tôi tuệ tri: tâm có tham; với tâm không tham, tôi tuệ tri: tâm không tham; (tương tự với sân và si,…)”

Quán pháp vô ngã (Hiện quán về pháp): “Sự thật của cuộc đời là khổ, vô thường vô ngã, và con đường đưa đến hạnh phúc đích thực của cuộc đời là Thánh đạo tám ngành (Ariyatïtïhangika): chánh kiến, chánh tư duy, chánh ngữ, chánh nghiệp, chánh mạng, chánh tinh tấn, chánh niệm và chánh định.”Hoặc: “Ai thấy được pháp duyên sinh (khổ, vô thường và vô ngã) là thấy được pháp, ai thấy được pháp là thấy được Ta (Phật).”

Có thể nói đây là yếu tố quan trọng bậc nhất trong cuộc sống tu tập cũng như cuộc sống đời thường, nếu tâm hồn chúng ta có an định thì mọi việc mới có thể giải quyết thông suốt. Định trong cuộc sống giúp cho chúng ta có nghị lực giải quyết mọi vấn đề một cách ổn thỏa; định trong tu tập giúp chúng ta thanh lộc tâm hồn, bảo hòa năng lượng và phát huy sức mạnh nội lực, hướng đến đích giác ngộ giải thoát; như đức Phật từng khẳng định: “Trụ tâm nhứt xứ, vô sự bất biện.”

6- Bát nhã Ba-la-mật (s:Prajñāpāramittà): Đây là sự hiểu biết của “Thắng tri” (Abhijānāti), “Tuệ tri và Liễu tri” (Parijānāti) ưu việt hẳn mọi thấy biết xuyên qua tư duy, kinh nghiệm thông thường của “Tưởng tri và thức tri” (Saññājānāti: tức sự thấy biết xuyên qua các giác quan: “Mắt, tai, mũi, lưỡi, thân và ý). Ở đây muốn đề cập đến: “Thắng tri, Liễu tri và Tuệ tri”.

a- Thắng tri: Sự hiểu biết xuyên qua đoạn trừ hoặc lậu (tham, sân, si, mạn, nghi,…).

b- Tuệ tri: Sự hiểu biết một cách hoàn toàn về Tứ đế: “Thực trạng của khổ, nguyên nhân của khổ, trạng thái của khổ diệt, và con đường đưa đến khổ diệt.”

c- Liễu tri: Sự hiểu biết một cách toàn triệt về lý Duyên khởi:  Như đức Phật dạy: Vị ấy trầm tư về chuỗi duyên sinh, theo trình tự thuận chuyển (luân chuyển) và nghịch chuyển (hoàn diệt): “Do vô minh, hành sinh; do hành, thức sinh; do thức, danh sắc sinh; do danh sắc, lục nhập sinh; do lục nhập (sáu giác quan), xúc sinh; do xúc, thọ sinh; do thọ, khát ái (tham dục) sinh; do khát ái, chấp thủ sinh; do chấp thủ, hữu sinh; do hữu, sanh sinh; do sanh sinh, nên lão-tử-sầu-bi-khổ-ưu-não sinh; Hay nguồn gốc toàn bộ khổ uẩn sinh.”

 Ngược lại, “Bởi sự đoạn diệt của vô minh, dẫn đến sự vắng mặt hoàn toàn của khát ái, nên hành diệt; bởi sự đoạn diệt của hành, nên thức diệt; bởi sự đoạn diệt của thức;... nên sanh-lão-tử-sầu-bi-khổ-ưu-não diệt. Hay toàn bộ Khổ uẩn diệt.”

“Các thánh đệ tử liễu tri hoặc lậu như vậy, tuệ tri hoặc lậu như vậy, tuệ tri con đường đưa đến đoạn diệt hoặc lậu như vậy,... diệt tận mọi khổ đau ngay trong hiện tại.”...Trí tuệ giúp chúng ta định hướng đúng đắn không lầm đường lạc lối si mê tội lỗi. Có trí tuệ, chúng ta sẽ hiểu làm những việc nên làm, nghĩ những điều nên nghĩ, và nói những lời nên nói để “Ích mình lợi người”.

Trong cuộc sống đời thường, chúng ta bắt gặp những người học cao, có nhiều bằng cấp, nhưng không những họ vận dụng sự hiểu biết của mình để ích mình lợi người mà trái lại đặt nhiều điều mưu thần chước quỉ hãm hại mọi người để thoả mãn những dục vọng tham lam của mình, để đến nỗi mắc phải Pháp luật gia hình. Sự hiểu biết của những hạng người này không thể gọi là chân trí tuệ được. Nó chỉ là trí hữu lậu, điêu ngoa, hẹp hòi ích kỷ,... và cộng thêm chút mù quáng của kẻ “hữu học cực đoan sở đắc”, thao túng bất chấp hậu quả để rồi cuối cùng chuốc họa vào thân. Theo nghĩa tuệ tri Tứ đế, thì trí tuệ chính là cội nguồn Niết bàn, là dòng suối bất tuyệt của hạnh phúc chân thật trong ta khi loại trừ mọi phiền trược khổ não.

Trí tuệ đối với sự nghiệp lý tưởng giải thoát của mọi người con Phật quan trọng như ngọn đuốc thiêng đối với lữ khách trong đêm trường tăm tối, như người hoa tiêu đối với thủy thủ đoàn lèo lái con thuyền vượt sóng ngàn trở về bến cũ. “Duy tuệ thị nghiệp” mãi mãi là một biểu tượng thiêng liêng của Phật giáo.

Lục độ Ba-la-mật không những là tính nhân bản đặc trưng đạo đức học nhập thế của Phật giáo, mà còn là tinh thần xuyên suốt thoát tục của Phật giáo. Lục độ luôn luôn nhắc nhỡ chúng ta mọi ý thức và hành động sống xả kỉ vị tha, sống ích mình lợi người. Lục độ Ba-la-mật cho chúng ta một cách nhìn cuộc đời bi mẫm hơn. Một lẽ sống tác động hài hoà giữa cá nhân này với cá nhân khác, giữa sắc tộc này với sắc tộc khác,... trong tình thương yêu chung sống trong lòng cộng đồng xã hội, xóa tan mọi ranh giới giai cấp, chủ nghĩa, tôn giáo, quốc gia.

Phật dạy: “Không có một giai cấp trong dòng máu cùng đỏ, và nước mắt cùng mặn.” Dưới nhãn quan của bậc giác ngộ, đức Phật tuyên bố: “Cuộc đời và cả cuộc sinh tử cũng chỉ là khổ đau.” 

Cũng vậy, nhìn chúng sinh đang quay cuồng trong cuồng lưu dục vọng mà cổ đức đã phải ngậm ngùi:

“Bể khổ mênh mong sóng ngập trời,
Khách trần chèo một chiếc thuyền trôi,
Thuyền ai ngược gió, ai xuôi gió,
Xét lại cũng trong bể khổ thôi.”

Ích kỷ, tham lam, sân hận, si mê đã biến con người thành dã thú điên cuồng, không còn một chút nhân tính. Chiến tranh thảm khốc, chết chốc thê lương, nghe bắt rợn người. Nhìn nhận về sự thật này, đức Phật đã thốt lên: “Biển cả có thể vơi đi, núi non có thể sụp đổ, quả đất có thể băng hoại, nhưng khổ đau không bao giờ chấm dứt đối với người còn vô minh và ái dục.”

Ngài còn phê phán:

“Người ngu làm điều ác, 
Không ý thức việc làm,
Do tự nghiệp, người ngu, 
Bị nung nấu, như lửa.”

Với lời tha thiết hơn nữa, ngài đã dạy:

“Mọi người sợ hình phạt,
Mọi người sợ tử vong,
Lấy mình làm ví dụ,
Không giết, không bảo giết.”

Với lời tuyên quyết dứt khoát của đức Phật về cuộc đời sẽ tươi đẹp và xán lạn khi con người không còn những cảnh vay trả của ác nghiệp oan khiên:

“Ai dùng các hạnh lành
Làm xoá mờ nghiệp ác
Chói sáng rực đời này
Như trăng thoát mây che.”

Lần theo dấu chân xưa của chư Phật, chư Tổ,... trở về với suối nguồn mát dịu bất tuyệt của Chánh pháp, để xoa dịu mọi nghiệt ngã oan khiên cho cuộc đời, làm sống lại bao tâm hồn yếu đuối, chết lần mòn dưới cơn nắng hạ oi ả của tham lam, cừu hận và si mê; cho cuộc đời nhiều hoa thơm của đức hạnh và trái ngọt của tình thương.

“Theo chân người đại hạnh
Thành công bước kinh hành
Y vàng nhòa sắc nắng
Trăng lam uốn dòng xanh”.